Кулието во Скопје

Отоманската архитектура е архитектура на Отоманската империја. Како туристички водич честопати имам можност на туристите кои ја посетуваат Македонија да им го покажувам културно богатство кое останало како наследство од оваа огромно царство. Исламската култура забранила било какво сликарско и вајарско претставување на светите и живите суштества, но затоа оставила монументална архитектура која во Скопје е особено видлива во стариот дел од градот. Поради присуството на исламски објекти кои го издржале палењето на генералот Пиколомини во 1689 година, како и земјотресот од 1963 година, стариот дел познат и како Стара Чаршија, уште во средновековието добил ориентален изглед.

Како типичен пример од подигнувањето на градбите од профан и сакрален карактер кај древните Турци останале комплексите означени како кулие (кülliye) во чиј состав имало џамија, карвансарај (преноќиште), медреса (средно училиште), имарет (јавна кујна), мектеб (основно училиште), турбе (мавзолеј, гробница) и амам (јавна бања). Тоа впрочем бил и најлесниот начин да се шири исламот како религија. Многу често терминот кулие се меша со имарет или јавна кујна, која била веројатно еден од најголемите објекти во ракмите на овој комплекс, каде гравитирале најмногу луѓе. Така на пример Имаретот во стариот дел на Кавала, е еден архитектонски комплекс околу чие јадро изникнале станмбени населби, па во таа смисла овој термин би можел да се тертира на рангот од старите агори и форуми, бидејќи тука се случувале важни содржини, вклучувајќи ја културната, религиозната и трговската политика на едно место, град или држава.

Еден од најинтригантните делови на Старата чаршија која во 2008 година беше комплетно ставена под Законот за заштита на културно наследство, се наоѓа на потегот помеѓу Скопското Кале и Бит Пазар, каде некогаш живееле занаетчиите кои работеле во дуќаните наоколу. Според архитектонските остатоци, овој простор ми даде идеја да претпоставам дека на ова место во време на Отоманскиот период најверојатно се наоѓало скопското кулие. Од овој отомански архитектонски амбиент денеска останале само Мустафа-Пашината Џамија (1492), Куршумли-Ан (1549-50) надобро сочуван ан кој се наоѓа во склопот на Музејот на Македонија со кој овој дамнешен комплекс е пресечен во ’70 години од 20 век, како и Шенѓул Амамот, кој е лоциран веднаш до Куршумли Ан и чии остатоци се се’ уште видливи.

Туристите се најчесто заинтересирани да ги дознаат обичаите кои се практикувале во овие културно-историски споменици. Па се додкеа не почнаа реставраторските зафати во 2007 година, заедно влегуваме во Мустафа-Пашината џамијата каде прво се мијат од шадрванот (чешмата), оти муслиманскиот обичај го бара тоа од своите верници, а доколку сакаат можат да се помолат во една од најубавите и најимпозантните џамии во Македонија. Потоа се спуштаме до Куршумли Ан кој своето име го добил од турскиот збор kursunlu, кој на македонски значи ‘оловен’, поради оловниот покрив со кој бил покриен. Влегуваме низ малото вратниче вгнездено во огромната дрвена двокрилна врата и се движиме низ тремовите на отвореното двориште кое денеска претставува лапидариум за археолошки камени споменици од антиката до средниот век.

Овие споменици на културата во Македонија се извонреден пример за ‘живо’ културно наследство, бидејќи некои од нив се уште се користат во својата оригинална намена, или пак стекнале ново културно значење и функција. Опстоиле многу векови и во нив се вткаени приказните од времињата дамнешни раскажувајќи ни за почитувањето помеѓу религиите како дел од една култура и традиција која се уште опстојува во Република Македонија.

Со овој пост всушност ја промовирам книгата ‘Седум споменици на културата во Скопје и Скопско’ на англиски јазик, чија промоција ќе се случи на 03. Јуни 2010 во 19:30; во Музеј на град Скопје. Благодарност до Гордана Велков од здружението Македонида, за одредени сугестии во врска со отоманската архитектура во Скопје.