Да се биде менаџер и директор на ХАЕМУС – центар за научно истражување и промоција на културата, е навистина одговорна работа. Бидејќи сум по професија археолог и мојата експертиза го опфаќа пред се’ материјалното културно наследство, за да го усовршам своето знаење минатата година бев дел од семинарот за „Имплементација на УНЕСКО конвенцијата за заштита на нематеријалното културно наследство на човештвото (Париз, 2003) на национално ниво“ организиран од ИСТМ-Мк, во партнерство со Националната Комисија за УНЕСКО за Република Македонија и Регионалниот центар за заштита на нематеријалното културно наследство во југоисточна Европа со центар во Софија (Бугарија), а под покровителство на Министерството за култура на Република Македонија.
Терминот „нематеријално културно наследство“ значи обичаи, претставувања, изрази, знаење, вештини – како и инструменти, предмети, артефакти и културни предели што се во врска со нив – коишто заедниците, групите и, во определени случаи, поединци ги препознаваат како дел од своето културно наследство. Ова нематеријално културно наследство што се пренесува од генерација на генерација, постојано се возобновува од заедници и групи во функција на нивната окруженост, нивната интерактивност со природата и нивната историја, го јакне нивното чувство за идентитет и континуитет на тој начин промовирајќи го почитувањето на културната различност и на човечката креативност.
Конвенцијата на УНЕСКО за заштита, афирмација и промоција на светското нематеријално културно наследство ратификувана од Владата на РМ во јуни 2006
Оваа Конвенција досега е ратификувана во 155 држави во светот. Со текот на времето таа се покажала како еден од најважните акти на УНЕСКО бидејќи ја покажува сериозноста на една држава кога еднаш ќе се заштити некое културно добро, дека презема обврска да ги применува и спроведува актите од оваа Конвенција. Од 2013 година Република Македонија успешно реализираше впишување на три нематеријални културни добра во листите на УНЕСКО (Обичајот „Четрсе“ од Штип и орото „Копачката“ од Драмче, кои се впишани на репрезентативната листа на УНЕСКО и „Гласоечкото пеење од Долни Полог“ впишано на УНЕСКО-та листа за ургентна заштита). Во процес се и две мултинационални апликации за можно впишување на „Практиките поврзани со прославувањето на 1 март“ и „Пролетните веселби: Хидрелез/Ерделези“. Придобивката од впишувањет на оваа листа ја валоризира и ја признава посебноста на наследството на светско ниво. Заштитувањето и афирмацијата на едно културно добро може да брендира една држава или регион, да го направи препознатлив во светски рамки и со тоа да му го зголеми економскиот бенефит. Од тие причини ХАЕМУС го форсираше Источниот плански регион на Република Македонија како регион на УНЕСКО, бидејќи и самите како организација сме носители на македонскиот дел од апликацијата во УНЕСКО за прогласување на ,,мартинките” како светско културно наследство.
Кои се всушност барањата на оваа Конвенција на УНЕСКО? Оваа конвенција бара од една држава на листата на заштитени добра на УНЕСКО да предложи исклучиво нематеријално културно наследство (НКН) кое е живо и се уште се пренесува по устен пат. Конвенцијата се однесува на нематеријалното или живо наследство и таа ги опфаќа сите практики, презентации, експресии, инструменти, артефакти, знаења и вештини кои заедниците, групите или индивидуите ги препознаваат како дел од своето културно наследство. Инаку НКН се манифестира во следните домени: а) усна традиција и изразување, вклучувајќи го и јазикот како пренесувач на нематеријалното културно наследство; б) изведувачки уметности; ц) обичаи, ритуали и празнични случувања; д) сознанија и обичаи што се однесуваат на природата и на универзумот; е) традиционални занаети; додека пак под терминот „заштита“ се означуваат мерки чија цел е да се обезбеди опстојување на нематеријалното културно наследство, вклучувајќи ја неговата идентификација, документација, истражување, зачувување, заштита, промоција, вреднување, пренесување, особено преку формално и неформално образование, како и ревитализација на различните аспекти на тоа наследство. Следејќи ги овие начела, сите културни добра кои се поттикнати да опстојуваат по вештачки пат, независно дали се спонзорирани од поединци или од државата како што се на пример ,,Тешкото” и ,,Галичката свадба”, нема никојпат да бидат впишани на листата на НКН на УНЕСКО.
За да ја заокружиме долгогодишната работа на ХАЕМУС и на УНЕСКО Клуб ХАЕМУС во областа на нематеријалното културно наследство, како организација поднесовме барање до УНЕСКО за советодавно тело од Република Македонија во областа на НКН
Отсекогаш сум сметала дека (не)грижата за културното наследство претставува лична карта за интимната хигената на една персона и на една нација кон своите корени. Мојата работа не е да ви се допаѓам на вам, ниту на било кого. Во богатиот и колоритен свет на визуелната перцепција, јас сум само една алатка во методолошката постапка при откривање, евидентирање, презентација и промоција на културното наследство кое му припаѓа на целиот свет. Македонскиот етнос е како хард-диск кој со текот на вековите апсорбирал кодови и ги вткал во сопствениот фолклор. И се додека во катастарот на умот го селектирам минатото, ќе спијам со очи широко отворени.
