Археолошки дневник vol.2.1/2 ©

Archive for the ‘Етнологија’ Category

Луѓето сакаат да читаат за древните општества од минатото. Во реконструкцијата им помагаат цела плејада на научници: археолози, антрополози, етнолози, историчари, архитекти … Ако за праисторискиот период науката мора да се потпре на археологијата и на форензиката, скоро за сите други општетства постојат историски белешки, како за намирниците, така и за начините на готвење. Со таква основа, лесна е реконструкцијата на многу јадења кои ги практикувале цивилизациите пред нас.

Понекогаш и самата си спремам јадења од различни делови на светот и од различни историски периоди. Особено тоа е многу лесно за древните општества кои живееле на Балканот, бидејќи се што имаме денеска од намирници, можеле да се најдат и во минатото. Велам скоро се’, освен на пр. некои од зачините и особено компирот кој бил донесен од Јужна Америка во 16 век, па на пр. античките Грци, Римјани и Ромеи не го познавале како состојка.

Храна од Римскиот период во автентичен амбиент
Археолошки парк ‘Виминациум’

Во неколку наврати имам пробано храна од римскиот период во археолошкиот парк и локалитет ‘Виминациум’. Секојпат кога има некој настан, симпозиум или пак имаат посета на туристи, храната се спрема од готвачи и се служи во триклиниумот (трепезаријата). Еднашка ги прашав готвачите како им успева да спремат толку вкусна храна по тертипот од римскиот период. Ми одговорија дека се што му треба на еден готвач било каде во светот е рецепта и како да го спреми јадењето. А рецептите можете да ги најдете и самите на интернет.

Па така решив да си спремам паштета од римско време, или во превод тоа било паста, т.е. намаз. Во прилог подолу е рецептот и состојките кои ви се потребни:

- 200 грама семки од тиква
- 2 чешниња лук
- 1 голема лажица таан
- пола лимон
- сол
- црн бибер
- ореви (ракатка)

Припрема на намаз од Римскиот период

Се одлучив да употребам таан наместо сусам, затоа што Римјаните исклучително многу го користеле сусамот во спремање на своите јадења. Во случајот ставив семки од тиква, иако може да употребите и семки од сончоглед, а во некои случаи намазот може да го правите и со маслинки. Исто така наместо толчени ореви може да додадете и кикирики. Впрочем, една домаќинка може да експериментира со рецептите на Римјаните онолку колку што и е фантазијата.

Статична рачна мелница од Римскиот период Археолошки локалитет Виничко кале

Признавам дека многу ми помогна блендерот, оти во спротивно при правилна реконструкција би требало сето ова да го толчам и мелам на рачна мелница. Имајте во предвид дека луѓето од минатото користеле сирова храна, веднаш ја спремале и ја јаделе. Конзервацијата на храна е откриена во 18., а почнала да се употребува дури од 19. век.

Рецептот за намазот од римскиот период е многу едноставен: семињата се полеваат со ладна вода и се оставаат минимум 5 часа да отстојат. Така набабрени се блендираат и им се додава толчен лук, таан, лимон, сол по вкус, црн бибер и толчени ореви по желба. Добро се промешува и намазот е готов за јадење.

Добар апетит. :)

И така, влегов во џип со повредена нога, отечен глужд и истегнати лигаменти, ама желбата да ги видам остатоците од Првата Светска војна во општина Новаци беше поголема. Во еден исклучително жежок ден каков што сончевата Пегалонија ги има многу во текот на годината, локални водичи ми беа Кочо и Сашо од ПЕГАЗ – ЕДУ од Битола, одлични теренци и добри познавачи на историјата од овој период. А само неколку недели пред тоа седев на кафе со неколку мои колеги објаснувајќи им дека се навршија 100 години од почетокот на Првата Светска војна и дека оваа тема научно стана археологија и историја на нашто совремие. Нивниот одговор беше: ”Абе шо се замараш со тоа” – став на најголем дел Македонци кои веројатно не се свесни дека и ‘официјално’ станавме побогати за уште едно огромно културно-историско наследство кое допрва треба да се истражува, документира, публикува и промовира.

Типичен пејсаж во Пелагонија фатен на патот помеѓу селата Рибарци и Брод во општина Новаци

Да, ама ете, како археолог и како менаџер на ХАЕМУС, една од поголемите приватни организации за научно истражување и промоција на културата на Балканот, сметам дека на мене ми е работа помеѓу другото, да се замарам и со културното наследство од Првата Светска војна во Македонија. Интересот започна пред една година кога добив понуда за развој на меморијалниот туризам во Република Македонија. Почнав да барам научна и стручна литература, со која би можела да го потполнам теренското искуство. На мое големо разочарување, фрустрацијата беше прилично голема кога едвај успеав да најдам само неколку домашни трудови и една цела книга посветена на оваа тематика. Ги посетив скоро сите општини во Македонија каде постојат видливи остатоци од Првата Светска војна, а појдов дури до Нормандија за да се стекнам со искуство од областа на меморијалниот туризам. Таму ја имав честа да посетам неколку историски локации во Долна Нормандија поврзани со Втората светска војна и истоварувањето на сојузничките сили и да бидaм дел од турата ‘D-day’. Ми останаа во спомен Музејот во Каен посветен на Втората светска војна кој за мене претставува еден од најавангардите музеи што сум ги видела на оваа тема, како и Музејот во Перон кој е една од ретките институции што ја раскажува приказната за Првата светска војна, се’ до моментот на помирувањето на Франција и Германија и употребата на булката како симбол на сеќавањето.

Топонимот познат како ‘Кота 1050′ во општина Новаци, поврзан со познатата ‘Битка кај Црна река’ за време на Првата Светска војна

Посетата на општина Новаци опфати повеќе локации и села каде се уште постојат делови од разурнати комплекси на бункери, позиции, митралески гнезда и ровови кои може да се видат и денеска, археолошки и етнолошки теренски остатоци од секаков вид и повеќе или помалку организирани гробишта на војници од различни националности и религии кои својот живот го загубиле на територијата на Македонија, на дури и нам малку познатиот ‘Македонски фронт’. Од она што го видов на терен во еден ден, скоро ништо не е документирано, ниту пак публикувано. И додека во Европа тематиката за Првата Светска војна во научен, но и во туристички поглед е веќе одамна исцрпена, Македонија е на прагот да ја испише својата страница од светската историја со сопствени ресурси.

Тука биле позициите на Антантата, се гледаат и вкопаните пештери и тунели во карпите, а тука на спротивното брдо рововите на Централните сили. Овдека на ова поле кај Бач бил воениот аеродром, а таму малку подалеку го гледаш она брденцено што е зарамнето, е таму биле магацините и хангарите. Тука пред Скочивир имало огромна болница, она е патот кој го направиле Французите уште во 1916г., а таму малку подолу во истиот пејсаж е врамена локацијата на познатата ‘Битка кај Црна’ – ми објаснуваа со жар Кочо и Сашо. Археолозите и покрај историските и теренските остатоци, би биле ранлива категорија на експерти, да не се антрополошките белешки. Во главата ми се вртеше црно белата фотографија на една полска монахиња. Се прашувам која е нејзината лична приказна да дојде во жарот на војната во Новаци и да им помага на ранетите војници вдолж Македонскиот фронт.

Дел од остатоците од Првата Светска војна во општина Новаци
Фотографиите се сопственост на ПЕГАЗ – ЕДУ (Битола)

Новаци е прилично рурална општина каде земјоделските/градинарските култури се доминантни, но на мое големо изненадување, скоро до сите локации од Првата Светска војна има релативно добар пат, а инфраструктурата е еден од најважните елементи за развивање на туризам од било каков тип. На враќање ја имавме можноста да испиеме кафе со градоначалникот на Новаци кој беше известен за нашата посета и изрази желба да се запознаеме и покрај тоа што беше рано утрината во неработна сабота, предпразничен ден пред Илинден.

Појдов да видам со колкаво културно наследство од Првата Светска војна располагаме на терен во нашата богата држава и се вратив со неверојатни впечатоци. Си заминав со мислата од сончевата Пелагонија дека еден ден до таблата на општина Новаци треба да стои уште една табла, добредојдовте во регионот на Првата Светска војна во Македонија, добредојдовте на Македонскиот фронт.